Ansichtkaart van de ‘Hengelosche straat’, met op de achtergrond over het spoor de villa Lede­boer (ca. 1908)
[Foto: enschedeinansichten.nl]

Het model op de rand van de clubbaan. Door de afgesneden hoek kunnen bezoekers in de villa naar binnen kijken.
[Foto van de auteur]

---

De villa Ledeboer, later vooral bekend als pension Kleiboer, stond op de hoek van het huidige kruis­punt van de Deurningerstraat met de Molen­straat in Enschede. Het pand werd na de grote stadsbrand van Enschede in 1862 gebouwd als kantoor annex magazijn voor de textielfirma Stroink & Co.

Na de ontbinding van dit bedrijf kwam Molenstraat 1 in handen van Abraham Ledeboer, firmant bij Van Heek. Hij verbouwde het kantoor tot woonhuis en ging er in 1896 met zijn gezin wonen. In de jaren 1920 verhuisde zijn weduwe Auguste Ledeboer-Harting permanent naar het zomerverblijf van de familie. Het pand aan de Molenstraat werd verhuurd aan Jacob Kleiboer. Die gebruikte het eerst als woonhuis en kantoor, maar begon er in de oorlogsjaren ook een pension. Het gebouw staat bij oudere inwoners van Enschede dan ook nog steeds bekend als ‘pension Kleiboer’.
De fraaie villa werd uiteindelijk in 1972 gesloopt ten behoeve van aanpassing van kruising Molenstraat – Deurningerstraat.

Maar het gebouw is sinds kort terug, in de vorm een schaal-model op de clubbaan van de Twentse Modelspoorclub (TMC) in gebouw Prismare in Enschede. Dit model op schaal h0 (1:87) werd in de periode januari – oktober 2023 gebouwd door Cor Schreuders en Willem Jager.

De buitenkant is op basis van oude tekeningen en foto’s zo precies mogelijk nagemaakt. Door een afgesneden hoek en door de ramen kunnen bezoekers naar binnen kijken. Daarom heeft de villa ook een volledige inrichting gekregen. Dit interieur (en de tuin) zijn overigens grotendeels verzonnen; daar waren geen foto’s van beschikbaar.

Het gebouw en de inrichting zijn vrijwel volledig zelf gemaakt. Alleen voor de dakbedekking, een klein deel van de meubels en wat planten in de tuin zijn kant en klare producten uit de handel gebruikt.

---

De villa Ledeboer, later pension Kleiboer, stond  op de hoek van het huidige kruispunt van de Deurningerstraat met de Molenstraat in Enschede. Het pand kende een geschiedenis van ruim een eeuw, tot het in 1972 gesloopt werd ten behoeve van de aanpassing van deze kruising. 

Tijdperk Stroink

In 1851 kocht de firma Stroink & Co een groot stuk land langs de Korte Stegge (nu Deurningerstraat) tussen de huidige spoorlijn (in 1866 geopend) en het Boerenkerkhof, voor de bouw van een stoomweverij. Nadat deze bij de grote stadsbrand van 1862 verloren ging, werd de weverij al in 1863 herbouwd. Op de hoek van de Molenstraat verrees daarna een nieuw kantoor annex magazijn, de latere villa Ledeboer. Het gebouw bleef bij Stroink & Co in gebruik tot 1894, toen de vennootschap werd ontbonden.  

Tijdperk Ledeboer

De weverijen en andere productieruimtes werden opgekocht door van Heek & Co, maar het kantoor/magazijn kwam in handen van Abraham Ledeboer. Deze liet het gebouw ingrijpend verbouwen door architect Gerrit Beltman, om er te gaan wonen met zijn vrouw Auguste Ledeboer-Hartung en hun kinderen. De villa kreeg elektriciteit en zelfs telefoon; bijzonder in die tijd. 

Ledeboer zelf heeft er maar kort gewoond; hij overleed al in 1897. De rest van het gezin bleef in de villa wonen, tot zij in de jaren ’20 verhuisden naar hun zomerverblijf op ’t Wageler (nu Ledeboerpark). De villa aan de Molenstraat werd daarna verhuurd aan Jacob Kleiboer.  

Tijdperk Kleiboer

Kleiboer was organisator van grote, landelijke tentoonstellingen, sportwedstrijden en andere evenementen. Hij organiseerde opening van het Luchtvaartterrein Twente in 1931 en twee Floriades. In de jaren 1940-1945 maakte de Kulturkammer hem het organiseren van evenementen onmogelijk. Kleiboer begon daarom in de Molenstraat een pension. Oudere inwoners van Enschede kennen het gebouw dan ook vaak nog als ‘pension Kleiboer’.  

Na de oorlog verhuisde het kantoor van Kleiboer naar Deventer; het pension bleef in Enschede. In 1949 werd Kleiboer behalve huurder en exploitant ook de eigenaar van het pand, na het overlijden van mevrouw Ledeboer.

Nadat de buurpanden al eerder verdwenen waren ten behoeve van nieuwbouw, werd in 1972 ook pension Kleiboer gesloopt. Volgens de gemeente was dit nodig voor een betere aansluiting van de Deurningerstraat op de Hengelosestraat. Alleen een deel van het hekwerk rond de villa bleef gespaard en tijdelijk opgeslagen. Dit werd in 1982 herplaatst rond het Wooldrikspark aan de Gronausestraat. 

© 2023 Willem Jager

Ingekleurde ansichtkaart uit 1927 van de ‘Hengelosche Overweg’, met op de achtergrond de villa Ledeboer  

Foto: enschedeinansichten.nl 

Verbouwing in 1896 van het kantoor/magazijn van Stroink & Co tot woonhuis voor de familie Ledeboer

Foto: Stichting Archief Twentse Textiellfamilies 

De villa’s van Van Heek (links), Ledeboer (midden) en Stroink (rechts), achter de overweg op de Hengelose- straat; ca. 1950  Foto: enschedeinansichten.nl

Sloop van pension Kleiboer in 1972  Foto: cultureelerfgoedenschede.nl 

Hekwerk afkomstig van de villa Ledeboer, naast de ingang van het Wooldrikspark  Foto van de auteur

Dit model van de villa anno 1970 op schaal h0 (1:87) werd in de periode januari-oktober 2023 gebouwd door Cor Schreuders en Willem Jager. Vrijwel het gehele model is zelf gemaakt; alleen voor de dakbedekking en een klein deel van de meubels zijn kant en klare producten uit de handel gebruikt. 

Exterieur

De buitenwanden bestaan uit platen van 5 mm dik geschuimd pvc (Forex). De ramen en deuren zijn aan de hand van foto’s en tekeningen van het gebouw uitgetekend in Sketchup, en daarna 3D-geprint uit PLA. 

De verdere details aan de gevel bestaan uit opgelijmde stukjes hout en polystyreen. De pinakels (‘torentjes’) op de dakkapellen zijn van kleine kraaltjes. Alleen de vier pinakels op het dak van de toren zijn uit metaal gedraaid. 

Het model van de villa is exact op de juiste plaats neergezet, maar past daardoor niet helemaal op de baan. Eén hoek moest worden afgesneden. Deze afsnijding is gebruikt om bezoekers een kijkje in het interieur te geven. Omdat het model aan de rand van de clubbaan staat, kunnen mensen ook door de ramen naar binnen kijken. Daarom is besloten om het hele pand een inrichting te geven. 

Interieur

Het interieur bestaat vrijwel geheel uit hout. Roerstokjes voor verf vormen de wanden van de kamers. De indeling van de kamers is overgenomen van de bouwtekeningen; er werd alleen een ‘schacht’ toegevoegd, voor de doorvoer van de bedrading van de verlich-ting. Helaas is er online maar één foto te vinden van de inrichting van de villa. Ook de functie van de meeste kamers in het huis is onbekend; die staan maar beperkt op de tekeningen vermeld. De inrichting in het model is dan ook grotendeels door ons verzonnen. Inspi-ratie werd opgedaan bij foto’s op het internet van vergelijkbare villa’s uit dezelfde tijd. 

We hebben ervoor gekozen om de villa in te richten zoals die er in de tijd van de Ledeboers uitgezien zou kunnen hebben. Dat was leuker om te maken, dan de kamertjes uit het pen-sion in de jaren ’70. Alleen het behang van de slaapkamers heeft wel de typische kleuren en motieven uit die tijd. En als grapje hangen onze portretten in de salon en biljartkamer. 

Verlichting

Bij de verlichting is gebruik gemaakt van LEDS, aangestuurd door een Arduino. De LEDS zijn deels gewone, enkele mini LEDS, deels gecombineerde RGB-LEDS, waarvan de kleur digitaal instelbaar is. 

Voor het bepalen van de kleur van de RGB-LEDS en het aan- en uitschakelen van de individuele lichtjes is gebruik gemaakt van het open source systeem MobaLedLib (zie link). De printjes die nodig zijn voor de aansturing van de gewone LEDS zitten verstopt in sommige bedden in de slaapkamers. Die zijn daardoor ook wat groter uitgevallen dan normaal. 

Het is de bedoeling om in de toekomst ook geluid af te spelen via het MobaLedLib-systeem. Via een speakertje onder het vloerkleed van de salon zijn dan typisch huiselijke geluiden te horen, zoals een stofzuiger en de piano. Eén van de clubleden weet zich ter herinneren dat er in de villa vaak piano werd gespeeld. 

Zover is het dit jaar nog niet. Maar in de salon rechtsachter op de begane grond zit al vast een Preiserin* achter een piano.  

Tuin                                                                      

De afbeeldingen van de villa zijn vrijwel allemaal gemaakt vanaf de huidige overweg op de Hengelosestraat. Hoe de tuin van de villa eruit zag, laat zich daarom slechts vermoeden. Op foto’s is alleen een brede poort te zien met daarachter een grindvlakte naar de voordeur. Ook de inrichting van de tuin is dus grotendeels door ons zelf verzonnen. Er is nog gekeken of het oorspronkelijke fraai gedecoreerde  hek van de villa, dat nu rond het Wooldrikspark staat, op schaal kon worden nagemaakt. Maar dat werd veel te duur. Het uit koper geëtste, wat eenvoudiger hek rond de villa op de baan is een product van Weinert. 

Patatkraam

Rechts van de poort aan de Molenstraat heeft volgens foto’s ooit een patatkraam gestaan. Deze hoorde bij het Hotel Twente, dat gehuisvest was in de voormalige villa Stroink op de Molenstraat nummer 3. 

Vermoedelijk is dit gebouwtje tegelijk met het hotel al rond 1962 gesloopt. Eigenlijk zou het dus niet meer op de baan moeten staan. (De clubbaan van de TMC verbeeldt Enschede in de jaren ’70). Maar wij vonden het een aardige aankleding van een verder nog leeg stuk van de baan. 

Op de foto met de patatkraam is rechts ook nog een rij grote bomen te zien op de erfscheiding tussen de beide villa’s. Deze hebben we voor nu weggelaten, op de karakteristieke naaldboom direct naast de poort na (net niet zichtbaar op de foto). Hoge bomen op de rand van de baan zijn kwetsbaar. En zonder bomen kunnen bezoekers van de clubbaan ook gemakkelijker in de villa naar binnen kijken. 

Oorspronkelijke tekening uit 1895 van de verbouwing tot villa, met daarop ingetekend de diverse merken van de 3D prints. Afbeelding van de auteur. 

Foto van de begane grond; onderaan de ‘afgesneden hoek’ en links van de gang een schacht voor de bekabeling van de verlichting.  Foto van de auteur.

Keuken en eetkamer van de villa, met zelf gefabriceerde ledverlichting. Foto van de auteur. 

Afbeelding van de binnenwanden met in gouden lijsten onze portretten. Een deel van de meubels is alleen geprint op het behang. En de bruine vlakken worden nog uitgesneden; dit is de binnenkant van de vensters.  Afbeelding van de auteur. 

*) Eén van de bekendste fabrikanten van modelbouwfiguurtjes op schaal is de Duitse firma Preiser. De ‘bewoners’ van modelbanen worden daarom ook vaak ‘Preisertjes’ genoemd. 

Foto van de voortuin van de villa op de clubbaan.(Van het hekwerk ontbreekt links nog een stukje). Foto van de auteur

Foto van de villa Ledeboer in de winter van 1960, met rechts de patatkraam van Hotel Twente. Foto Pinterest

© 2023 Willem Jager